livestream

Paolo Rossi qua đời, tinh thần Catenaccio... đi theo

Dàn sao cựu tuyển thủ 'phủ sóng' THF-10 Cúp Đông Á Thanh Hóa năm 2023

Trong khoảng thời gian đó, những trẻ khác ùa chạy đi trốn, nấp đâu đó càng kín càng tốt. Khi đọc đến con số 100 thì trẻ mở mắt ra và bắt đầu đi tìm bạn, ai bị phát hiện đầu tiên là bị thua. Đếm đủ con số như thế, lâu lắm, có trẻ láu cá đọc tắt cho nhanh để khi mình mở mắt ra thì các bạn vẫn chưa kịp trốn. Câu đó như sau: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Thời nhỏ, tôi đã chơi trốn - tìm và nay con tôi cùng trẻ con hàng xóm cũng thế. Năm tháng đi qua, mãi hơn 60 năm sau, nhờ đọc Phan Khôi di cảo - bản thảo chưa đầy đủ (NXB Trí Thức - 2021) do các con của cha đẻ Tình già biên soạn, tôi mới biết chi tiết này: "Trẻ con ta có trò chơi đánh chắt. Dùng những que tre mà đánh, là đánh chắt que; dùng những hòn sỏi mà đánh, là đánh chắt chuyền. Đây không nói cách đánh như thế nào, chỉ nói khi đánh xong một bàn, đếm những que tre hay hòn sỏi đã chiếm được để định ăn thua, thì trẻ con ở Trung và ở Bắc đếm có khác nhau nhưng lại giống nhau ở một chỗ rất lạ. Trẻ con ở miền Trung đếm: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Trẻ con ở miền Bắc đếm: "Một chắt, hai choi, ba chòi, chín chủ, chẵn chục" (tr.216-217).Trò chơi này, sở dĩ gọi chắt/đánh chắt bởi bản thân chắt/hòn chắt có nghĩa là "hòn nhỏ nhỏ như viên đạn" (Đại Nam quấc âm tự vị, 1895), "Một trò chơi của trẻ con, một tay vừa nhặt vừa tung vừa hứng" (Việt Nam tự điển, 1931); hiện nay tên gọi phổ biến là "chuyền thẻ", có nơi còn gọi "đánh nẻ".Rõ ràng, cách đọc tắt trong trò chơi trốn - tìm đã có từ xưa lắm, ít ra đã có trước năm 1958 là năm ông Phan Khôi viết bài này. Ở đây, khi xét về chữ nghĩa ta thấy gì? Muốn thấy gì, trước hết cần phải tìm hiểu nghĩa của các từ đó."Một đôi" thì dễ hiểu rồi, không cần dài dòng gì thêm. "Hai đắn" thì "đắn" là gì? Tự bản thân từ này không có nghĩa, phải đi chung với từ khác, chẳng hạn Truyện Kiều có câu: "Đắn đo cân sắc cân tài/Ép cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ". Kể ra cái lối "mua người" ngày xưa cũng lạ, chẳng những cô ấy có nhan sắc mà còn phải biết "cầm kỳ thi họa đủ mùi ca ngâm" thì càng cao giá.Còn "ba thìn" thì sao? "Thìn" là từ Việt cổ có nghĩa là "sửa sang, răn, giữ", theo Đại Nam quấc âm tự vị (1895), chẳng hạn Thiên Nam ngữ lục có câu: "Thìn lòng tích đức tu nhân/Bụt trời đã biết, quỷ thần đã hay". Về tâm lý con người, không phải bây giờ mà hàng trăm năm trước, cụ Nguyễn Trãi đã nhìn ra:Dắng dỏi bên tai tiếng quản huyền,Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn.Xuân xanh chưa dễ hai phen lại,Thấy cảnh càng thêm tiếc thiếu niên."Nhẫn" nghĩa là đến, cho đến. Chí lý thật, có lúc nghe tiếng sáo, tiếng đàn (quản huyền) trong không gian, cảnh vật mà mình yêu thích ắt khó giữ lòng mà xao động, xao xuyến, rồi cảm thấy tiếc xuân xanh đã qua. Đã qua thời tuổi trẻ. Chỉ còn là cảm xúc bùi ngùi. Sực nghĩ, "Tiếng đưa hiu hắt bên lòng/Buồn ơi! Xa vắng, mênh mông là buồn" của Thế Lữ cũng là lúc nghe Tiếng sáo Thiên Thai nên khiến "Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn" là vậy.Rồi, "chín chăn" nghĩa là gì?Ta thử đặt giả thuyết từ "một đôi" là 2, "hai đắn" là 4, ắt "ba thìn" là 6, vậy "chín chăn" cũng nằm trong cách tính này? Không, "chín chăn" trong ngữ cảnh này chính là chẵn/chín chẵn, do cách phát âm nhanh nên đã lướt bỏ dấu ngã trở thành "chăn". Chẵn là trọn, đủ, không lẻ, không thừa, không thiếu, đủ cặp, không so le, còn có cách nói chẵn chòi, chẵn bon. "Chín chăn" xác định, quả quyết chính xác là 9. Suy luận này hợp lý bởi kết thúc câu này là "chẵn chục" tức là 10. Theo nhà ngôn ngữ học Lê Ngọc Trụ, "chục" là tiếng Việt chuyển gốc Hán-Việt: "Chục: số vật mười món, hoặc có hơn (tùy vùng) < thốc (sum họp, một bụi - giọng Quảng Đông: chục)". Ca dao có câu: Bảy với ba, anh kêu rằng một chụcTam tứ lục, anh tính cửu chươngBảy cộng ba đúng là 10, là chục. Cách gọi "chẵn chục" đến nay vẫn còn phổ biến, còn gọi chục trơn, chục chẵn. Dù biết chắc là vậy nhưng chắc gì chục là 10?Ta có thể kiểm chứng trong đời thường lẫn tác phẩm văn học, chẳng hạn, khi viết Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười, nhà văn Nguyễn Hiến Lê có kể khi đến "Tân An, một châu thành nằm ở ven Đồng Tháp", lúc đi chỗ ăn sáng: "Anh Bình nhất định lựa tiệm ở gần chợ vì anh vốn ưa cảnh náo nhiệt, thích nhìn người ta đi lại, mua bán. Anh mua một trái dưa hấu và một chục quít, ngạc nhiên lắm khi thấy cô hàng đếm cho anh mười hai trái. Anh cầm hai trái trả lại: "- Cô đưa thừa cho tôi. Tôi mua có một chục thôi mà". Cô hàng nghe giọng là lạ của anh, mỉm cười, đẩy hai trái quít về phía anh: "- Thầy mua một chục thì tôi đếm một chục đó". Anh Bình chẳng hiểu gì cả, tôi phải giảng: "- Ở miền này trái cây như quít, mận thì một chục là mười hai trái. Có tỉnh một chục mười bốn hay mười sáu kia". "- Lạ nhỉ! Một chục mười sáu trái. Thế thì có ông thánh hiểu".Chi tiết này đã phản ánh tính cách rộng rãi, hào phóng của người miền Nam. Anh Bình ngạc nhiên là phải bởi anh từ ngoài Bắc vào, không sinh sống nơi này.Với các phân tích, dẫn chứng vừa nêu, tóm lại, ta vẫn không hiểu rõ nghĩa các từ liên quan đến số đếm trong trò chơi của con trẻ ngày xưa. Không những thế, ta còn còn ngắc ngứ với bài đồng dao này: "Mồng một lưỡi trai/Mồng hai lá lúa/Mồng ba câu liêm/Mồng bốn lưỡi liềm/Mồng năm liềm giật/Mồng sáu thật trăng/Mười rằm trăng náu/Mười sáu trăng treo/Mười bảy sảy giường chiếu/Mười tám rám trấu/Mười chín đụn dịn/Hăm mươi giấc tốt/Hăm mốt nửa đêm…". Với câu "Mười chín đụn địn", có bản ghi "đụn dịn". Bài đồng dao này mô tả hình thù mặt trăng qua các ngày, đại khái, đêm 17 trăng lên vào lúc người ta "sảy giường chiếu" là chuẩn bị ngủ, đêm 18 trăng mọc là lúc lửa ủ trong bếp đã "rám trấu"... Thế, đêm 19 "đụn địn/đụn dịn" thì hiểu thế nào đây?Chịu. Từ "chịu" này, ta lặp lại một lần nữa khi nghe đến từ "đí địn". Trong tập sách Người Việt nói tiếng Việt (NXB TH TP.HCM - 2023), nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Thọ cho biết văn cảnh xuất hiện của từ này: "Chuyện rằng có một chị vợ cực đoảng. Một hôm anh chồng bắt được một con ba ba, giao cho vợ làm bếp rồi đi làm đồng, bụng chắc mẩm chiều về có mồi ngon sẽ rủ bạn lai rai vài xị đế. Chị vợ thả con ba ba vào nồi, bỏ thêm vào đó vài ngọn rau mùng tơi rồi bắc lên nấu trên bếp củi. Trong khi chị lúi húi vo gạo thì con ba ba thấy nước nóng lên, nó bèn bò ra khỏi nồi rồi đi mất. Chị vợ đoảng vo gạo xong, mở vung nồi canh xem thử. Chị ta lấy đũa khoắng, nhận ra rau mùng tơi vẫn chưa kịp chín, nhưng ba ba đâu thì chẳng thấy. Chị ta cứ bần thần ngẫm nghĩ hồi lâu, rồi đi đến kết luận: "Mùng tơi chưa chín, đí địn đã tan".Dám nói rằng, những từ vừa nêu ra chẳng ai có thể giải thích nổi nghĩa của nó. Riêng cách nói về số đếm trong trò chơi đánh chắt, ta còn thắc mắc vì sao ở miền Trung, từ "3/ba thìn" lại nhảy qua "9/chín chăn", cũng như ở miền Bắc từ "3/ba chòi" lại vọt đến "9/chín chủ"? Cách nói này hoàn toàn không ngẫu nhiên mà đã vận dụng, phổ biến trong tục ngữ, ca dao, thí dụ: "Thằng Bờm có cái quạt mo/Phú ông xin đổi ba bò, chín trâu", "Ba bể chín châu", "Ba bị chín quai mười hai con mắt"… Ông Phan Khôi thừa nhận: "Tôi nghĩ mãi mà không hiểu". Rồi ông nêu ý kiến: "Hoặc giả câu trẻ con nói đó có cái lý gì sâu kín về số học hay toán học mà mình không biết. Còn như bảo thứ đó trẻ con bạ đâu nói đấy, hơi đâu mà tìm hiểu cho mệt trí, thì tôi không dám" (SĐD, tr.217).Bạn cũng nghĩ thế chăng?Vâng, tôi cũng nghĩ thế. Và xét ra trong ngày xuân ngày tết, chúng ta cùng bàn về vài từ "bí hiểm" đâu phải không có ích khi cùng tìm về tiếng Việt.

Thi công không có thiết bị cảnh báo gây chết người, sẽ bị phạt 10 năm tù?

Theo một số thông tin chia sẻ trên mạng xã hội, chở chó ngồi trên xe máy sẽ bị CSGT phạt tiền theo Nghị định 168/2024. Thông tin này khiến những người yêu thú cưng, đặc biệt là chó, mèo lo lắng. "Vậy khi cần chở chó đi ra ngoài thì phải vận chuyển thế nào?", "Chở chó sao mới đúng"... là những thắc mắc của người nuôi chó.Lãnh đạo một đội CSGT cho hay, điểm đ khoản 3 Điều 33 của Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ 2024 quy định, người lái xe mô tô hai bánh, xe mô tô ba bánh, xe gắn máy không được dẫn dắt vật nuôi.Điểm e khoản 3 Điều 7 Nghị định 168/2024 cũng quy định, phạt tiền từ 600.000 - 800.000 đồng khi người đang điều khiển xe máy hoặc chở người ngồi trên xe máy dẫn dắt vật nuôi."CSGT chỉ phạt người lái xe máy hoặc người ngồi sau xe máy dẫn dắt theo chó mèo khi xe đang chạy trên đường. Dẫn dắt tức là cầm dây và dắt chó mèo theo khi xe đang chạy", CSGT giải thích. Như vậy, Nghị định 168 không có quy định xử phạt hành vi chở chó ngồi trên xe máy, mà chỉ có quy định mức phạt với hành vi điều khiển xe máy mà dẫn dắt chó mèo hoặc ngồi sau xe máy mà dẫn dắt chó mèo.Bên cạnh đó, người đi xe máy khi chở chó trên xe phải bảo đảm các yêu cầu về an toàn như: có rọ mõm, dây cột hoặc bỏ vào ba lô chuyên dụng, lồng... theo quy định của luật Chăn nuôi 2018 và Nghị định 90/2017 sửa đổi bổ sung bởi Nghị định 04/2020.Theo Nghị định 168, người đang điều khiển xe mô tô, xe gắn máy, các loại xe tương tự xe mô tô và các loại xe tương tự xe gắn máy mà dẫn dắt vật nuôi hoặc chở người ngồi trên xe dẫn dắt vật nuôi thì bị phạt tiền từ 600.000 - 800.000 đồng.Không chỉ phạt người điều khiển xe, mà người được chở trên xe mô tô, xe gắn máy, các loại xe tương tự xe mô tô, các loại xe tương tự xe gắn máy dẫn dắt vật nuôi cũng bị phạt tiền từ 400.000 - 600.000 đồng.Ngoài ra, đang điều khiển xe mô tô, xe gắn máy, các loại xe tương tự xe mô tô và các loại xe tương tự xe gắn máy mà dẫn dắt vật nuôi mà gây tai nạn giao thông hoặc chở người ngồi trên xe mô tô, xe gắn máy, các loại xe tương tự xe mô tô và các loại xe tương tự xe gắn máy dẫn dắt vật nuôi mà gây tai nạn giao thông thì bị phạt tiền từ 10 - 14 triệu đồng, trừ 10 điểm GPLX.

Sáng 15.3, kết thúc phiên giao dịch cuối cùng của tuần, giá xăng dầu tăng gần 1%. Theo đó, dầu Brent tăng 70 cent, tương đương 1%, lên 70,58 USD/thùng; trong khi dầu WTI cũng tăng 63 cent, tương đương 0,95%, lên 67,18 USD/thùng.Phiên cuối tuần tăng, đẩy giá nhiên liệu tuần này tăng nhẹ. Tính cả tuần, dầu Brent nhích 22 cent, dầu WTI chỉ tăng 14 cent. Đây cũng là tuần chấm dứt chuỗi tuần giảm liên tục của 2 mặt hàng dầu chuẩn.Một số nhà phân tích lưu ý, giá dầu liên tục dao động trong 2 tuần qua quanh mức 70 USD/thùng. Mức giá này có thể khó duy trì nếu tuần tới tình hình chính trị tại nhiều khu vực biến động. Theo Reuters, ngày 13.3, Nga ủng hộ nguyên tắc đề xuất của Mỹ về lệnh ngừng bắn tại Ukraine, nhưng giao tranh không thể tạm dừng cho đến khi một số điều kiện quan trọng được thực hiện hoặc làm rõ. Hôm qua (14.3), Tổng thống Mỹ Donald Trump một lần nữa thúc giục Nga đồng ý với đề xuất ngừng bắn.Ông Andrew Lipow, chủ tịch của Lipow Oil Associates có trụ sở tại Houston (Mỹ) nhận xét, nếu triển vọng ngừng bắn tiếp tục bị trì hoãn trong tương lai, thì dầu mỏ của Nga sẽ phải chịu lệnh trừng phạt trong một thời gian dài. Đáng lưu ý, tại Mỹ, giấy phép giao dịch năng lượng với các tổ chức tài chính Nga đã hết hạn trong tuần này, trong khi các công ty nhà nước Trung Quốc cũng đang hạn chế nhập khẩu dầu của Nga vì rủi ro trừng phạt.Trong nước, ngày 15.3, giá bán lẻ xăng dầu phổ biến trên thị trường như sau: xăng E5 RON92 không quá 19.281 đồng/lít; xăng RON 95-III không quá 19.649 đồng/lít; dầu diesel không quá 17.898 đồng/lít; dầu hỏa không quá 18.090 đồng/lít; dầu mazut không quá 16.995 đồng/kg.Diễn biến giá thế giới khiến giá xăng trong nước có thể đứt mạch giảm, tăng nhẹ trong tuần tới. Dữ liệu cập nhật đến sáng nay (15.3) cho thấy, xăng trong nước có thể tăng, dầu giảm nhẹ gần như đi ngang.

Ba thập niên hữu danh vô thực

Theo các chuyên gia, hiện tại Nam bộ đang vào cao điểm nắng nóng. Giai đoạn này có thể kéo dài đến giữa tháng 4. Do ảnh hưởng của hiện tượng EL Nino, mùa nắng nóng năm nay nhiệt độ có thể đạt mức cao kỷ lục 39 - 40 độ C.