Tháng Thanh niên 2024 tại Quảng Bình: Gửi thông điệp xung kích từ miền núi
Ban tổ chức thông báo chương trình truyền hình trực tiếp lễ trao giải Oscar vào ngày 2.3 sẽ "ghi nhận những người đã chiến đấu dũng cảm chống lại nạn cháy rừng".Bộ phim nhạc kịch Emilia Pérez, kể về một trùm ma túy trải qua phẫu thuật chuyển đổi giới tính, đã dẫn đầu danh sách với 13 đề cử. Theo sát phía sau là The Brutalist - một phim sử thi khám phá trải nghiệm của người nhập cư và Wicked - phiên bản điện ảnh ăn khách của một tác phẩm gây sốt trên sân khấu Broadway - đều nhận được mỗi phim 10 đề cử. Tác phẩm kinh dị Conclave về cuộc bầu cử Đức giáo hoàng mới cùng với A Complete Unknown mô tả những năm đầu vào nghề của Bob Dylan đều nhận 8 đề cử. 5 bộ phim kể trên đều được đề cử hạng mục Phim hay nhất, giải thưởng cao nhất của buổi lễ, cùng với các phim độc lập như Anora, Nickel Boys, I'm Still Here, The Substance và bom tấn Dune: Part Two. Trong đó được đánh giá cao là Emilia Pérez.Timothée Chalamet – ngôi sao từng chứng minh sức hút phòng vé với Dune và Wonka được đề cử Nam diễn viên chính xuất sắc cho màn trình diễn biến hóa khôn lường qua vai Bob Dylan trong A Complete Unknown. Anh đối đầu với ngôi sao của The Brutalist là Adrien Brody, từng là nghệ sĩ trẻ nhất giành giải Nam diễn viên chính xuất sắc trong lịch sử giải Oscar ở tuổi 29 qua The Pianist năm 2003.Ở hạng mục Nữ diễn viên chính xuất sắc, mọi chú ý đổ dồn về Demi Moore, một trong những ngôi sao sáng nhất của Hollywood vào những năm 1990, tiếp tục sự nghiệp trở lại của mình qua phim kinh dị The Substance. Ứng cử viên còn lại là ngôi sao phim Emilia Pérez, Karla Sofía Gascón, khi làm nên lịch sử: trở thành diễn viên chuyển giới đầu tiên được đề cử giải Oscar kèm theo là hàng loạt scandal khi đăng tải những bình luận khiếm nhã về bạn diễn trên mạng xã hội. Zoe Saldaña, nổi tiếng với vai chính trong các bộ phim bom tấn như Avatar, đã thể hiện tài năng ca hát và nhảy múa trong vai một luật sư phim Emilia Pérez. Cô nhận đề cử giải nữ diễn viên phụ xuất sắc nhất. Các đối thủ của cô bao gồm Ariana Grande (Wicked), Felicity Jones (The Brutalist), Monica Barbaro (A Complete Unknown) và Isabella Rossellini (Conclave). Nhiều dự đoán Saldaña sẽ nhận giải.Brady Corbet đạo diễn The Brutalist nhận đề cử Đạo diễn xuất sắc nhất, cạnh tranh với nhà làm phim Pháp Jacques Audiard (Emilia Pérez), Coralie Fargeat (The Substance), Sean Baker (Anora) và James Mangold (A Complete Unknown). Giải Oscar lần đầu tiên được trao cách đây gần một thế kỷ, như một cách để thúc đẩy ngành công nghiệp điện ảnh Mỹ. Trong 97 năm qua, ngành công nghiệp này đã trải qua những thay đổi lớn về kỹ thuật, công nghệ lẫn nghệ thuật.U.19 Việt Nam thua trận mở màn châu Á: Đánh mất sự tự tin
Các đội thi đã đem đến những phần trình diễn vô cùng chất lượng, được đầu tư công phu từ trang phục, ý tưởng cho đến vũ đạo. Chung cuộc, đội PNDance đến từ Trường THPT Phú Nhuận đã xuất sắc giành được ngôi vị Quán quân cuộc thi với giải thưởng trị giá 20.000.000 đồng và cúp vàng.
Triều Tiên, Trung Quốc và Nga trong cuộc chơi lợi ích
GS-TS Nguyễn Trung Kiên, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Công nghệ TP.HCM (HUTECH), cho biết trong 5 - 10 năm tới các ngành thuộc lĩnh vực kỹ thuật công nghệ sẽ rất phát triển ở nước ta. Trong đó, đầu tiên phải kể đến vi mạch bán dẫn, với nhu cầu tới 50.000 nhân lực trong khoảng 10 năm tới. Hiện các trường ĐH đang có mã ngành hoặc chuyên ngành về vi mạch bán dẫn phục vụ đào tạo nhân lực ngành này nhưng hiện tại số lượng đào tạo có thể đáp ứng ở mức rất thấp.
Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 30.1 đã đưa ra bình luận ngắn sau vụ va chạm giữa một máy bay chở khách và trực thăng của quân đội tại sân bay Washington D.C. khiến 67 người thiệt mạng.Một máy bay của American Airlines chuẩn bị hạ cánh xuống sân bay Quốc gia Reagan Washington đã đâm vào một trực thăng của quân đội Mỹ trong chuyến bay huấn luyện vào tối 29.1."Là người chung một nước, chúng tôi đau buồn vì từng linh hồn quý giá đã bị lấy đi một cách đột ngột", ông Trump nói.Nhưng sau những nhận xét ban đầu của ông Trump, ông chuyển sang quý kết trách nhiệm: "Chúng tôi không biết điều gì đã dẫn đến vụ tai nạn này, nhưng chúng tôi có một số quan điểm và ý tưởng rất chắc chắn. Và tôi nghĩ có lẽ chúng tôi sẽ nêu những quan điểm đó ngay bây giờ".Ông tiếp tục ám chỉ nhưng không đưa ra bằng chứng, rằng vụ tai nạn là do các nỗ lực đa dạng hóa của liên bang, và đọc từ một tài liệu của Cục Hàng không Liên bang (FAA) từ hơn một thập niên trước cho biết một số khuyết tật về tinh thần và thể chất sẽ không khiến ai đó bị loại khỏi công việc kiểm soát không lưu.Chính sách này lẽ ra đã có hiệu lực trong suốt nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump.Ông Trump cho biết: "Sáng kiến này là một phần của kế hoạch tuyển dụng Đa dạng và Hòa nhập của FAA, trong đó nói rằng sự đa dạng là không thể thiếu để được tuyển vào đây. Sứ mệnh của [FAA] là đảm bảo việc đi lại an toàn và hiệu quả. Tôi không nghĩ vậy".Ông Trump không đưa ra bằng chứng nào chứng minh rằng việc thúc đẩy sự đa dạng của FAA có thể làm suy yếu năng lực của cơ quan này.Khi được hỏi: "Ý ông là sự cố này xảy ra bằng cách nào đó và là kết quả của việc tuyển dụng đa dạng? Ông có bằng chứng nào để chứng minh cho điều này không?", ông Trump đáp: "Có thể như vậy. Chúng tôi có tiêu chuẩn cao".Bình luận trên của ông Trump bị Bộ trưởng Giao thông vận tải của chính quyền ông Joe Biden, ông Pete Buttigieg, phản ứng gay gắt.Ông Trump vẫn chưa nêu tên ứng cử viên thường trực cho vị trí lãnh đạo FAA.Cựu quản trị viên đã từ chức khi ông Trump nhậm chức, sau khi ông Elon Musk kêu gọi ông từ chức vào năm ngoái.Nhưng sau vụ tai nạn hôm 29.1 - thảm họa hàng không nguy hiểm nhất ở Mỹ trong hơn 20 năm - ông Trump cho biết đã bổ nhiệm quyền lãnh đạo FAA.Ông nêu tên ông Chris Rocheleau, một cựu chiến binh Không quân Mỹ đã làm việc tại FAA trong hơn 2 thập niên.Các nguồn tin nói với Reuters rằng ông Rocheleau đã làm việc tại FAA từ tuần trước.
Choáng: Vàng SJC tiến lên 90 triệu đồng/lượng
Trong khoảng thời gian đó, những trẻ khác ùa chạy đi trốn, nấp đâu đó càng kín càng tốt. Khi đọc đến con số 100 thì trẻ mở mắt ra và bắt đầu đi tìm bạn, ai bị phát hiện đầu tiên là bị thua. Đếm đủ con số như thế, lâu lắm, có trẻ láu cá đọc tắt cho nhanh để khi mình mở mắt ra thì các bạn vẫn chưa kịp trốn. Câu đó như sau: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Thời nhỏ, tôi đã chơi trốn - tìm và nay con tôi cùng trẻ con hàng xóm cũng thế. Năm tháng đi qua, mãi hơn 60 năm sau, nhờ đọc Phan Khôi di cảo - bản thảo chưa đầy đủ (NXB Trí Thức - 2021) do các con của cha đẻ Tình già biên soạn, tôi mới biết chi tiết này: "Trẻ con ta có trò chơi đánh chắt. Dùng những que tre mà đánh, là đánh chắt que; dùng những hòn sỏi mà đánh, là đánh chắt chuyền. Đây không nói cách đánh như thế nào, chỉ nói khi đánh xong một bàn, đếm những que tre hay hòn sỏi đã chiếm được để định ăn thua, thì trẻ con ở Trung và ở Bắc đếm có khác nhau nhưng lại giống nhau ở một chỗ rất lạ. Trẻ con ở miền Trung đếm: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Trẻ con ở miền Bắc đếm: "Một chắt, hai choi, ba chòi, chín chủ, chẵn chục" (tr.216-217).Trò chơi này, sở dĩ gọi chắt/đánh chắt bởi bản thân chắt/hòn chắt có nghĩa là "hòn nhỏ nhỏ như viên đạn" (Đại Nam quấc âm tự vị, 1895), "Một trò chơi của trẻ con, một tay vừa nhặt vừa tung vừa hứng" (Việt Nam tự điển, 1931); hiện nay tên gọi phổ biến là "chuyền thẻ", có nơi còn gọi "đánh nẻ".Rõ ràng, cách đọc tắt trong trò chơi trốn - tìm đã có từ xưa lắm, ít ra đã có trước năm 1958 là năm ông Phan Khôi viết bài này. Ở đây, khi xét về chữ nghĩa ta thấy gì? Muốn thấy gì, trước hết cần phải tìm hiểu nghĩa của các từ đó."Một đôi" thì dễ hiểu rồi, không cần dài dòng gì thêm. "Hai đắn" thì "đắn" là gì? Tự bản thân từ này không có nghĩa, phải đi chung với từ khác, chẳng hạn Truyện Kiều có câu: "Đắn đo cân sắc cân tài/Ép cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ". Kể ra cái lối "mua người" ngày xưa cũng lạ, chẳng những cô ấy có nhan sắc mà còn phải biết "cầm kỳ thi họa đủ mùi ca ngâm" thì càng cao giá.Còn "ba thìn" thì sao? "Thìn" là từ Việt cổ có nghĩa là "sửa sang, răn, giữ", theo Đại Nam quấc âm tự vị (1895), chẳng hạn Thiên Nam ngữ lục có câu: "Thìn lòng tích đức tu nhân/Bụt trời đã biết, quỷ thần đã hay". Về tâm lý con người, không phải bây giờ mà hàng trăm năm trước, cụ Nguyễn Trãi đã nhìn ra:Dắng dỏi bên tai tiếng quản huyền,Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn.Xuân xanh chưa dễ hai phen lại,Thấy cảnh càng thêm tiếc thiếu niên."Nhẫn" nghĩa là đến, cho đến. Chí lý thật, có lúc nghe tiếng sáo, tiếng đàn (quản huyền) trong không gian, cảnh vật mà mình yêu thích ắt khó giữ lòng mà xao động, xao xuyến, rồi cảm thấy tiếc xuân xanh đã qua. Đã qua thời tuổi trẻ. Chỉ còn là cảm xúc bùi ngùi. Sực nghĩ, "Tiếng đưa hiu hắt bên lòng/Buồn ơi! Xa vắng, mênh mông là buồn" của Thế Lữ cũng là lúc nghe Tiếng sáo Thiên Thai nên khiến "Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn" là vậy.Rồi, "chín chăn" nghĩa là gì?Ta thử đặt giả thuyết từ "một đôi" là 2, "hai đắn" là 4, ắt "ba thìn" là 6, vậy "chín chăn" cũng nằm trong cách tính này? Không, "chín chăn" trong ngữ cảnh này chính là chẵn/chín chẵn, do cách phát âm nhanh nên đã lướt bỏ dấu ngã trở thành "chăn". Chẵn là trọn, đủ, không lẻ, không thừa, không thiếu, đủ cặp, không so le, còn có cách nói chẵn chòi, chẵn bon. "Chín chăn" xác định, quả quyết chính xác là 9. Suy luận này hợp lý bởi kết thúc câu này là "chẵn chục" tức là 10. Theo nhà ngôn ngữ học Lê Ngọc Trụ, "chục" là tiếng Việt chuyển gốc Hán-Việt: "Chục: số vật mười món, hoặc có hơn (tùy vùng) < thốc (sum họp, một bụi - giọng Quảng Đông: chục)". Ca dao có câu: Bảy với ba, anh kêu rằng một chụcTam tứ lục, anh tính cửu chươngBảy cộng ba đúng là 10, là chục. Cách gọi "chẵn chục" đến nay vẫn còn phổ biến, còn gọi chục trơn, chục chẵn. Dù biết chắc là vậy nhưng chắc gì chục là 10?Ta có thể kiểm chứng trong đời thường lẫn tác phẩm văn học, chẳng hạn, khi viết Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười, nhà văn Nguyễn Hiến Lê có kể khi đến "Tân An, một châu thành nằm ở ven Đồng Tháp", lúc đi chỗ ăn sáng: "Anh Bình nhất định lựa tiệm ở gần chợ vì anh vốn ưa cảnh náo nhiệt, thích nhìn người ta đi lại, mua bán. Anh mua một trái dưa hấu và một chục quít, ngạc nhiên lắm khi thấy cô hàng đếm cho anh mười hai trái. Anh cầm hai trái trả lại: "- Cô đưa thừa cho tôi. Tôi mua có một chục thôi mà". Cô hàng nghe giọng là lạ của anh, mỉm cười, đẩy hai trái quít về phía anh: "- Thầy mua một chục thì tôi đếm một chục đó". Anh Bình chẳng hiểu gì cả, tôi phải giảng: "- Ở miền này trái cây như quít, mận thì một chục là mười hai trái. Có tỉnh một chục mười bốn hay mười sáu kia". "- Lạ nhỉ! Một chục mười sáu trái. Thế thì có ông thánh hiểu".Chi tiết này đã phản ánh tính cách rộng rãi, hào phóng của người miền Nam. Anh Bình ngạc nhiên là phải bởi anh từ ngoài Bắc vào, không sinh sống nơi này.Với các phân tích, dẫn chứng vừa nêu, tóm lại, ta vẫn không hiểu rõ nghĩa các từ liên quan đến số đếm trong trò chơi của con trẻ ngày xưa. Không những thế, ta còn còn ngắc ngứ với bài đồng dao này: "Mồng một lưỡi trai/Mồng hai lá lúa/Mồng ba câu liêm/Mồng bốn lưỡi liềm/Mồng năm liềm giật/Mồng sáu thật trăng/Mười rằm trăng náu/Mười sáu trăng treo/Mười bảy sảy giường chiếu/Mười tám rám trấu/Mười chín đụn dịn/Hăm mươi giấc tốt/Hăm mốt nửa đêm…". Với câu "Mười chín đụn địn", có bản ghi "đụn dịn". Bài đồng dao này mô tả hình thù mặt trăng qua các ngày, đại khái, đêm 17 trăng lên vào lúc người ta "sảy giường chiếu" là chuẩn bị ngủ, đêm 18 trăng mọc là lúc lửa ủ trong bếp đã "rám trấu"... Thế, đêm 19 "đụn địn/đụn dịn" thì hiểu thế nào đây?Chịu. Từ "chịu" này, ta lặp lại một lần nữa khi nghe đến từ "đí địn". Trong tập sách Người Việt nói tiếng Việt (NXB TH TP.HCM - 2023), nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Thọ cho biết văn cảnh xuất hiện của từ này: "Chuyện rằng có một chị vợ cực đoảng. Một hôm anh chồng bắt được một con ba ba, giao cho vợ làm bếp rồi đi làm đồng, bụng chắc mẩm chiều về có mồi ngon sẽ rủ bạn lai rai vài xị đế. Chị vợ thả con ba ba vào nồi, bỏ thêm vào đó vài ngọn rau mùng tơi rồi bắc lên nấu trên bếp củi. Trong khi chị lúi húi vo gạo thì con ba ba thấy nước nóng lên, nó bèn bò ra khỏi nồi rồi đi mất. Chị vợ đoảng vo gạo xong, mở vung nồi canh xem thử. Chị ta lấy đũa khoắng, nhận ra rau mùng tơi vẫn chưa kịp chín, nhưng ba ba đâu thì chẳng thấy. Chị ta cứ bần thần ngẫm nghĩ hồi lâu, rồi đi đến kết luận: "Mùng tơi chưa chín, đí địn đã tan".Dám nói rằng, những từ vừa nêu ra chẳng ai có thể giải thích nổi nghĩa của nó. Riêng cách nói về số đếm trong trò chơi đánh chắt, ta còn thắc mắc vì sao ở miền Trung, từ "3/ba thìn" lại nhảy qua "9/chín chăn", cũng như ở miền Bắc từ "3/ba chòi" lại vọt đến "9/chín chủ"? Cách nói này hoàn toàn không ngẫu nhiên mà đã vận dụng, phổ biến trong tục ngữ, ca dao, thí dụ: "Thằng Bờm có cái quạt mo/Phú ông xin đổi ba bò, chín trâu", "Ba bể chín châu", "Ba bị chín quai mười hai con mắt"… Ông Phan Khôi thừa nhận: "Tôi nghĩ mãi mà không hiểu". Rồi ông nêu ý kiến: "Hoặc giả câu trẻ con nói đó có cái lý gì sâu kín về số học hay toán học mà mình không biết. Còn như bảo thứ đó trẻ con bạ đâu nói đấy, hơi đâu mà tìm hiểu cho mệt trí, thì tôi không dám" (SĐD, tr.217).Bạn cũng nghĩ thế chăng?Vâng, tôi cũng nghĩ thế. Và xét ra trong ngày xuân ngày tết, chúng ta cùng bàn về vài từ "bí hiểm" đâu phải không có ích khi cùng tìm về tiếng Việt.
