‘Bó tay’ xe bán tải dừng chờ đèn đỏ… giữa ngã tư
Trong khoảng thời gian đó, những trẻ khác ùa chạy đi trốn, nấp đâu đó càng kín càng tốt. Khi đọc đến con số 100 thì trẻ mở mắt ra và bắt đầu đi tìm bạn, ai bị phát hiện đầu tiên là bị thua. Đếm đủ con số như thế, lâu lắm, có trẻ láu cá đọc tắt cho nhanh để khi mình mở mắt ra thì các bạn vẫn chưa kịp trốn. Câu đó như sau: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Thời nhỏ, tôi đã chơi trốn - tìm và nay con tôi cùng trẻ con hàng xóm cũng thế. Năm tháng đi qua, mãi hơn 60 năm sau, nhờ đọc Phan Khôi di cảo - bản thảo chưa đầy đủ (NXB Trí Thức - 2021) do các con của cha đẻ Tình già biên soạn, tôi mới biết chi tiết này: "Trẻ con ta có trò chơi đánh chắt. Dùng những que tre mà đánh, là đánh chắt que; dùng những hòn sỏi mà đánh, là đánh chắt chuyền. Đây không nói cách đánh như thế nào, chỉ nói khi đánh xong một bàn, đếm những que tre hay hòn sỏi đã chiếm được để định ăn thua, thì trẻ con ở Trung và ở Bắc đếm có khác nhau nhưng lại giống nhau ở một chỗ rất lạ. Trẻ con ở miền Trung đếm: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Trẻ con ở miền Bắc đếm: "Một chắt, hai choi, ba chòi, chín chủ, chẵn chục" (tr.216-217).Trò chơi này, sở dĩ gọi chắt/đánh chắt bởi bản thân chắt/hòn chắt có nghĩa là "hòn nhỏ nhỏ như viên đạn" (Đại Nam quấc âm tự vị, 1895), "Một trò chơi của trẻ con, một tay vừa nhặt vừa tung vừa hứng" (Việt Nam tự điển, 1931); hiện nay tên gọi phổ biến là "chuyền thẻ", có nơi còn gọi "đánh nẻ".Rõ ràng, cách đọc tắt trong trò chơi trốn - tìm đã có từ xưa lắm, ít ra đã có trước năm 1958 là năm ông Phan Khôi viết bài này. Ở đây, khi xét về chữ nghĩa ta thấy gì? Muốn thấy gì, trước hết cần phải tìm hiểu nghĩa của các từ đó."Một đôi" thì dễ hiểu rồi, không cần dài dòng gì thêm. "Hai đắn" thì "đắn" là gì? Tự bản thân từ này không có nghĩa, phải đi chung với từ khác, chẳng hạn Truyện Kiều có câu: "Đắn đo cân sắc cân tài/Ép cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ". Kể ra cái lối "mua người" ngày xưa cũng lạ, chẳng những cô ấy có nhan sắc mà còn phải biết "cầm kỳ thi họa đủ mùi ca ngâm" thì càng cao giá.Còn "ba thìn" thì sao? "Thìn" là từ Việt cổ có nghĩa là "sửa sang, răn, giữ", theo Đại Nam quấc âm tự vị (1895), chẳng hạn Thiên Nam ngữ lục có câu: "Thìn lòng tích đức tu nhân/Bụt trời đã biết, quỷ thần đã hay". Về tâm lý con người, không phải bây giờ mà hàng trăm năm trước, cụ Nguyễn Trãi đã nhìn ra:Dắng dỏi bên tai tiếng quản huyền,Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn.Xuân xanh chưa dễ hai phen lại,Thấy cảnh càng thêm tiếc thiếu niên."Nhẫn" nghĩa là đến, cho đến. Chí lý thật, có lúc nghe tiếng sáo, tiếng đàn (quản huyền) trong không gian, cảnh vật mà mình yêu thích ắt khó giữ lòng mà xao động, xao xuyến, rồi cảm thấy tiếc xuân xanh đã qua. Đã qua thời tuổi trẻ. Chỉ còn là cảm xúc bùi ngùi. Sực nghĩ, "Tiếng đưa hiu hắt bên lòng/Buồn ơi! Xa vắng, mênh mông là buồn" của Thế Lữ cũng là lúc nghe Tiếng sáo Thiên Thai nên khiến "Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn" là vậy.Rồi, "chín chăn" nghĩa là gì?Ta thử đặt giả thuyết từ "một đôi" là 2, "hai đắn" là 4, ắt "ba thìn" là 6, vậy "chín chăn" cũng nằm trong cách tính này? Không, "chín chăn" trong ngữ cảnh này chính là chẵn/chín chẵn, do cách phát âm nhanh nên đã lướt bỏ dấu ngã trở thành "chăn". Chẵn là trọn, đủ, không lẻ, không thừa, không thiếu, đủ cặp, không so le, còn có cách nói chẵn chòi, chẵn bon. "Chín chăn" xác định, quả quyết chính xác là 9. Suy luận này hợp lý bởi kết thúc câu này là "chẵn chục" tức là 10. Theo nhà ngôn ngữ học Lê Ngọc Trụ, "chục" là tiếng Việt chuyển gốc Hán-Việt: "Chục: số vật mười món, hoặc có hơn (tùy vùng) < thốc (sum họp, một bụi - giọng Quảng Đông: chục)". Ca dao có câu: Bảy với ba, anh kêu rằng một chụcTam tứ lục, anh tính cửu chươngBảy cộng ba đúng là 10, là chục. Cách gọi "chẵn chục" đến nay vẫn còn phổ biến, còn gọi chục trơn, chục chẵn. Dù biết chắc là vậy nhưng chắc gì chục là 10?Ta có thể kiểm chứng trong đời thường lẫn tác phẩm văn học, chẳng hạn, khi viết Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười, nhà văn Nguyễn Hiến Lê có kể khi đến "Tân An, một châu thành nằm ở ven Đồng Tháp", lúc đi chỗ ăn sáng: "Anh Bình nhất định lựa tiệm ở gần chợ vì anh vốn ưa cảnh náo nhiệt, thích nhìn người ta đi lại, mua bán. Anh mua một trái dưa hấu và một chục quít, ngạc nhiên lắm khi thấy cô hàng đếm cho anh mười hai trái. Anh cầm hai trái trả lại: "- Cô đưa thừa cho tôi. Tôi mua có một chục thôi mà". Cô hàng nghe giọng là lạ của anh, mỉm cười, đẩy hai trái quít về phía anh: "- Thầy mua một chục thì tôi đếm một chục đó". Anh Bình chẳng hiểu gì cả, tôi phải giảng: "- Ở miền này trái cây như quít, mận thì một chục là mười hai trái. Có tỉnh một chục mười bốn hay mười sáu kia". "- Lạ nhỉ! Một chục mười sáu trái. Thế thì có ông thánh hiểu".Chi tiết này đã phản ánh tính cách rộng rãi, hào phóng của người miền Nam. Anh Bình ngạc nhiên là phải bởi anh từ ngoài Bắc vào, không sinh sống nơi này.Với các phân tích, dẫn chứng vừa nêu, tóm lại, ta vẫn không hiểu rõ nghĩa các từ liên quan đến số đếm trong trò chơi của con trẻ ngày xưa. Không những thế, ta còn còn ngắc ngứ với bài đồng dao này: "Mồng một lưỡi trai/Mồng hai lá lúa/Mồng ba câu liêm/Mồng bốn lưỡi liềm/Mồng năm liềm giật/Mồng sáu thật trăng/Mười rằm trăng náu/Mười sáu trăng treo/Mười bảy sảy giường chiếu/Mười tám rám trấu/Mười chín đụn dịn/Hăm mươi giấc tốt/Hăm mốt nửa đêm…". Với câu "Mười chín đụn địn", có bản ghi "đụn dịn". Bài đồng dao này mô tả hình thù mặt trăng qua các ngày, đại khái, đêm 17 trăng lên vào lúc người ta "sảy giường chiếu" là chuẩn bị ngủ, đêm 18 trăng mọc là lúc lửa ủ trong bếp đã "rám trấu"... Thế, đêm 19 "đụn địn/đụn dịn" thì hiểu thế nào đây?Chịu. Từ "chịu" này, ta lặp lại một lần nữa khi nghe đến từ "đí địn". Trong tập sách Người Việt nói tiếng Việt (NXB TH TP.HCM - 2023), nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Thọ cho biết văn cảnh xuất hiện của từ này: "Chuyện rằng có một chị vợ cực đoảng. Một hôm anh chồng bắt được một con ba ba, giao cho vợ làm bếp rồi đi làm đồng, bụng chắc mẩm chiều về có mồi ngon sẽ rủ bạn lai rai vài xị đế. Chị vợ thả con ba ba vào nồi, bỏ thêm vào đó vài ngọn rau mùng tơi rồi bắc lên nấu trên bếp củi. Trong khi chị lúi húi vo gạo thì con ba ba thấy nước nóng lên, nó bèn bò ra khỏi nồi rồi đi mất. Chị vợ đoảng vo gạo xong, mở vung nồi canh xem thử. Chị ta lấy đũa khoắng, nhận ra rau mùng tơi vẫn chưa kịp chín, nhưng ba ba đâu thì chẳng thấy. Chị ta cứ bần thần ngẫm nghĩ hồi lâu, rồi đi đến kết luận: "Mùng tơi chưa chín, đí địn đã tan".Dám nói rằng, những từ vừa nêu ra chẳng ai có thể giải thích nổi nghĩa của nó. Riêng cách nói về số đếm trong trò chơi đánh chắt, ta còn thắc mắc vì sao ở miền Trung, từ "3/ba thìn" lại nhảy qua "9/chín chăn", cũng như ở miền Bắc từ "3/ba chòi" lại vọt đến "9/chín chủ"? Cách nói này hoàn toàn không ngẫu nhiên mà đã vận dụng, phổ biến trong tục ngữ, ca dao, thí dụ: "Thằng Bờm có cái quạt mo/Phú ông xin đổi ba bò, chín trâu", "Ba bể chín châu", "Ba bị chín quai mười hai con mắt"… Ông Phan Khôi thừa nhận: "Tôi nghĩ mãi mà không hiểu". Rồi ông nêu ý kiến: "Hoặc giả câu trẻ con nói đó có cái lý gì sâu kín về số học hay toán học mà mình không biết. Còn như bảo thứ đó trẻ con bạ đâu nói đấy, hơi đâu mà tìm hiểu cho mệt trí, thì tôi không dám" (SĐD, tr.217).Bạn cũng nghĩ thế chăng?Vâng, tôi cũng nghĩ thế. Và xét ra trong ngày xuân ngày tết, chúng ta cùng bàn về vài từ "bí hiểm" đâu phải không có ích khi cùng tìm về tiếng Việt.Nguyễn Văn Lai, Phạm Thị Huệ vô địch Ecopark Marathon 2023
Ngày 11.3, Văn phòng UBND tỉnh Ninh Thuận cho biết, đề án tổ chức thí điểm tuyến phố đi bộ ở trung tâm TP.Phan Rang - Tháp Chàm vừa được UBND tỉnh Ninh Thuận phê duyệt có tổng vốn đầu tư thực hiện hơn 51 tỉ đồng; trong đó vốn ngân sách hơn 26 tỉ đồng, nguồn vốn xã hội hóa là 25,4 tỉ đồng.
Khu vườn sân thượng xum xuê rau trái và ngát hương hoa của người mẹ trẻ
Cắm mặt vào màn hình laptop đến tận nửa đêm, anh Minh Tuấn, 32 tuổi, ngụ tại P.Cát Lái, TP.Thủ Đức (TP.HCM) không khỏi bất ngờ khi chúng tôi đặt câu hỏi đã chuẩn bị quà gì để tặng cho những người phụ nữ trong gia đình vào ngày 8.3. Anh Minh Tuấn bộc bạch: "Nhà em có 2 phụ nữ là mẹ vợ và vợ, tính luôn con gái hơn 1 tuổi là 3. Quay đi quay lại vừa sau tết lại đến ngày Quốc tế phụ nữ 8.3, như mọi năm thì cả gia đình sẽ đi ăn tối cùng nhau bên ngoài, còn mua quà thì chắc là chỉ tặng hoa cho có không khí thôi". Anh Lưu Hoàng Tuấn, 45 tuổi, kỹ sư ngành điện ngụ tại Q.Gò Vấp (TP.HCM) thì lại chuẩn bị chu đáo hơn cho ngày 8.3 vì đây là năm đầu tiên anh có bạn gái. Anh Lưu Hoàng Tuấn kể: "Tính tôi nhút nhát, lại mặc cảm ngoại hình không được đẹp trai nên hơn 40 tuổi vẫn chưa có bạn gái. May mắn nhờ một người bạn thân của tôi biết rõ hoàn cảnh nên mới làm mai mối cho người em họ, sau một thời gian tìm hiểu thì cô ấy cũng đã nhận lời. Tôi có nhờ bạn bè tư vấn và quyết định ngày lễ Quốc tế phụ nữ 8.3 sắp tới sẽ tặng một món quà thật lớn và bất ngờ, đó là một bó hoa "đồng tiền" với 40 tờ tiền mệnh giá 500.000 đồng, tổng chi phí hơn 21 triệu đồng". Trái ngược với sự "chịu chơi" của anh kỹ sư ngành điện, anh Bùi Hoàng Ân, 34 tuổi, nhân viên giao hàng tự do, ngụ tại H.Hóc Môn (TP.HCM) dè dặt hơn: "Tôi thu nhập không cao, làm bao nhiêu cũng đưa cho vợ giữ nên đến ngày lễ như 8.3 thì chẳng biết mua tặng quà gì. Hôm trước có chủ shop tặng cho phiếu mua hàng vài trăm ngàn, chắc là làm quà cho vợ cũng được rồi". Ngày Quốc tế phụ nữ 8.3 luôn là dịp quảng bá quà tặng, nhất là mặt hàng hoa tươi. Theo khảo sát, đa số phụ nữ được hỏi đều trả lời muốn được tặng quà là hoa, mỹ phẩm, phụ kiện, trang sức... Bất ngờ là theo số liệu phân tích của Metric, một đơn vị chuyên nghiên cứu thị trường thương mại điện tử, ngày 8.3 lại không phải là cao điểm mua sắm. Theo đó, những đợt sức mua gia tăng trên sàn là vào dịp Tết Nguyên đán, ngày lễ tình nhân 14.2, lễ 30.4 - 1.5, mùa tựu trường, ngày phụ nữ Việt Nam (20.10). Bên cạnh đó, tốc độ tăng trưởng của ngành hàng mỹ phẩm, làm đẹp đã nhường vị trí số 1 lại cho các mặt hàng thực phẩm, gia dụng. Điều này cho thấy xu hướng mua sắm trên sàn của phụ nữ đã quan tâm đến việc chăm sóc gia đình nhiều hơn. Thực tế trên thị trường hiện nay không thiếu những đơn vị cung cấp quà tặng độc lạ, giá cả vừa túi tiền cho mọi tầng lớp thu nhập. Điển hình như quà tặng tranh gỗ chân dung theo yêu cầu có giá chỉ từ 250.000 - 350.000 đồng tặng kèm hộp quà và chân đỡ ảnh. Một số chủ shop cho biết món quà tặng này dù đơn giản nhưng có nhiều người chọn đặt hàng vì ngoài việc khắc họa chân dung theo phong cách vẽ tự nhiên, người tặng còn có thể gửi những thông điệp cảm ơn, chia sẻ với người phụ nữ của mình. Năm nay, thị trường cũng xuất hiện khá nhiều mẫu mã các loại hoa sáp cực kỳ bắt mắt và dễ thương được đóng hộp trong suốt gọn gàng, có giá từ 500.000 đồng đến trên 3 triệu đồng. Những hộp hoa sáp giá trị cao còn kèm theo những con thú bông Baby Three đang tạo trend gần đây. Tại hệ thống siêu thị Co.op mart cũng hưởng ứng ngày Quốc tế phụ nữ "Khỏe đẹp rạng ngời - Săn deal phơi phới" đến ngày 12.3 với các sản phẩm may mặc, mỹ phẩm chăm sóc và bảo vệ cơ thể ưu đãi đến 40%, kèm quà tặng: kem dưỡng L'Oreal chống lão hóa; nước tẩy trang L'Oreal; dầu gội OLIV; kem dưỡng Olay; sữa dưỡng thể Nivea; kem tẩy tế bào chết Dove; áo kiểu nữ; đầm nữ. Ngoài ra, hệ thống siêu thị này còn tặng quà, phiếu mua hàng cho tất cả khách hàng mua sắm (theo thể lệ chương trình).
Bật mí về Voi Bản Đôn, quán quân 'Ca sĩ mặt nạ' mùa 2
Tối 2.3, 2 trận đấu muộn nhất vòng 15 V-League mùa giải 2024-2025 đã được diễn ra. Trên sân nhà Hàng Đẫy, CLB Hà Nội suýt nhận trái đắng trước Đà Nẵng, đội bóng đang đứng ở cuối bảng xếp hạng. Thầy trò HLV Lê Đức Tuấn có những khoảnh khắc bùng nổ để vươn lên dẫn trước 2-1 đầu hiệp 2. Tuy nhiên, nhà vô địch AFF Cup 2024 là Nguyễn Hai Long đã tỏa sáng đúng lúc để ghi bàn gỡ hòa 2-2. Nhờ đó, CLB Hà Nội chơi khởi sắc hơn để giành chiến thắng chung cuộc 3-2.Nhờ kết quả này, CLB Hà Nội trở lại mạnh mẽ trên bảng xếp hạng. Họ có được 26 điểm, chỉ còn kém đội đầu bảng Nam Định chỉ 4 điểm. Cuộc đua vô địch đang trở nên cực kỳ nóng bỏng khi khoảng cách giữa các đội trong nhóm dẫn đầu là không nhiều. Đứng sau CLB Hà Nội, Nam Định đang là các đội Thanh Hóa, Thể Công Viettel (cùng 25 điểm) và CLB Bình Dương (24 điểm). Trong bối cảnh V-League còn đến 11 vòng đấu nữa mới kết thúc, cơ hội cho các đội bóng này vẫn còn rất nhiều. CLB Đà Nẵng đánh rơi những điểm số cực kỳ đáng tiếc trên sân Hàng Đẫy. Tuy nhiên, thầy trò HLV Lê Đức Tuấn cho thấy những sự chuyển biến tích cực trong lối chơi. Họ vẫn đứng cuối bảng với 9 điểm, kém SLNA và CLB Bình Định 4 điểm. Nếu cứ tiếp tục duy trì đà tiến bộ, đội bóng sông Hàn hoàn toàn có thể vượt lên trên. Trong khi đó, ở trận gặp CLB TP.HCM trên sân Thống Nhất vào tối 2.3, HAGL nhận thất bại 0-1. Họ có chuỗi trận tương đối đáng thất vọng khi chỉ thắng 1 trong 5 trận gần nhất và đang đứng thứ 10 trên bảng xếp hạng với 17 điểm. Khoảng cách giữa HAGL và các đội bóng có nguy cơ xuống hạng cũng là không nhiều. Trong trường hợp đội bóng phố núi không khắc phục sớm tình trạng này, họ hoàn toàn có thể bị đẩy xuống nhóm "cầm đèn đỏ", nhất là khi các đội ngụp lặn dưới đáy từ đầu mùa như CLB Đà Nẵng, Hải Phòng, SLNA đều đang thi đấu cực kỳ tiến bộ. FPT Play - Đơn vị duy nhất phát sóng trọn vẹn LPBank V.League 1-2024/25, tại https://fptplay.vn
