Chuyện hoàng tử Cảnh đi theo Giám mục Bá Đa Lộc sang Pháp
Chợ Bình Tây tọa lạc trên đường Tháp Mười, Q.6, là một trong những ngôi chợ nổi tiếng, lâu đời tại TP.HCM. Nơi này tập trung khoảng 2.400 sạp hàng của các tiểu thương kinh doanh sỉ và lẻ vải vóc, quần áo, bánh kẹo, đồ gia dụng... Thông thường, chợ chỉ sôi động vào ban ngày, chiều xuống, mọi hoạt động mua bán sẽ tạm ngừng, các sạp hàng đóng cửa im lìm.Hồi ức một bến phà
Phát biểu trên Đài Al Arabiya hôm 29.12, lãnh đạo hiện tại Ahmed al-Sharaa cho hay việc soạn thảo hiến pháp mới cần đến 3 năm, và thêm 1 năm để người dân Syria cảm nhận sự thay đổi. Vì thế, cần đến 4 năm để tổ chức bầu cử Syria.Phát biểu của ông Sharaa, người đứng đầu lực lượng vũ trang Hayat Tahrir al-Sham (HTS) cùng với các tổ chức liên minh lật đổ cựu Tổng thống Bashar al-Assad ngày 8.12, được đưa ra trong bối cảnh chính quyền lâm thời ở Damascus tìm cách trấn an láng giềng trong bối cảnh mới.Trong khi các thế lực phương Tây hoan nghênh sự chấm dứt của chính quyền ông al-Assad, đến nay vẫn chưa rõ đường hướng phát triển của Syria trong thời gian tới.Ông Sharaa cũng nói HTS sẽ được giải thể tại hội nghị đối thoại quốc gia, và hội nghị dự kiến sẽ bao gồm nhiều nội dung về xã hội Syria, bao gồm hoạt động bỏ phiếu giải tán quốc hội và về hiến pháp.Về tình hình ở miền đông bắc Syria, ông Sharaa cho biết đang diễn ra các cuộc đối thoại với tất cả các bên còn vướng xung đột, cả Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do người Kurd dẫn đầu."Chúng tôi từ chối việc Syria trở thành bệ phóng của đảng Công nhân người Kurd (PKK) thực hiện các cuộc tấn công vào Thổ Nhĩ Kỳ", ông Sharaa nhấn mạnh.Với thành phần chủ yếu là lực lượng người Kurd YPG, SDF là đồng minh Mỹ trong cuộc chiến chống tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) trong giai đoạn 2014 – 2017. Tuy nhiên, Thổ Nhĩ Kỳ lại xem YPG là một nhánh của đảng Công nhân người Kurd (PKK), tổ chức bị Ankara, Washington và cả EU coi là khủng bốCũng trong cuộc phỏng vấn trên Đài Al Arabiya, ông Sharaa khẳng định Syria chia sẻ những lợi ích chiến lược với Nga, quốc gia đang duy trì 2 căn cứ quân sự lớn ở nước này.TASS dẫn lời Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov hôm 29.12 cho hay tình trạng của các căn cứ Nga ở Sryia sẽ là chủ đề đàm phán sắp tới với chính quyền mới ở Damascus.
Lô cốt choán đường
Sáng 19.1, trong chuyến công tác tại Quảng Nam, ông Nguyễn Hòa Bình, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư T.Ư Đảng, Phó thủ tướng thường trực Chính phủ đến thăm, tặng quà, chúc tết các gia đình chính sách, hộ nghèo và công nhân có hoàn cảnh khó khăn trên địa bàn TX.Điện Bàn (Quảng Nam).Báo cáo với Phó thủ tướng thường trực Nguyễn Hòa Bình, ông Nguyễn Minh Hiếu, quyền Chủ tịch UBND TX.Điện Bàn, cho biết toàn thị xã có hơn 19.820 liệt sĩ; 3.140 Bà mẹ Việt Nam anh hùng (hiện có 46 mẹ còn sống); 7.240 thương, bệnh binh; hơn 3.000 người hoạt động cách mạng bị địch bắt tù đày; hơn 9.000 người có công giúp đỡ cách mạng...Ngoài ra, hiện trên địa bàn TX.Điện Bàn có 376 hộ nghèo (chiếm tỷ lệ 0,63%) và 465 hộ cận nghèo (chiếm tỷ lệ 0,75%). Địa phương đã chuyển quà Chủ tịch nước tặng gần 14.690 người, với tổng kinh phí hơn 4,5 tỉ đồng; chuyển quà của UBND tỉnh Quảng Nam tặng gần 17.370 người với tổng kinh phí gần 13 tỉ đồng.Phát biểu tại chương trình, Phó thủ tướng thường trực cho biết Quảng Nam là địa phương điển hình của cả nước khi có rất nhiều đối tượng chính sách, gia đình liệt sĩ, người có công, Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Lịch sử hào hùng của Quảng Nam nói chung và TX.Điện Bàn nói riêng là rất đáng tự hào."Bằng mọi cách, cả nước đang chung tay chăm lo cho đời sống người dân để có cái tết no đủ, ấm áp và đã trở thành một truyền thống tốt đẹp của đất nước ta", ông Bình nói.Ông Bình cũng đề nghị từ nay đến Tết Nguyên đán, lãnh đạo tỉnh Quảng Nam cũng như TX.Điện Bàn tiếp tục theo chương trình, kế hoạch đến tận nhà, nhất là các gia đình chính sách, Bà mẹ Việt Nam anh hùng, người có công, hộ nghèo để chuyển quà của Trung ương, của tỉnh và của thị xã cho bà con."Phải kiểm tra thật kỹ, chu đáo, không để gia đình nào "tối lửa tắt đèn" dịp tết. Tết phải thật sự đầy đủ, ấm áp, vui vẻ và hạnh phúc. Chúng ta đang chuẩn bị bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc để mang lại hạnh phúc cho người dân; làm cho đất nước giàu mạnh, thịnh vượng, người dân ấm no hạnh phúc, có cuộc sống đủ đầy hơn", ông Bình nhấn mạnh.Phó thủ tướng thường trực cũng cho hay, năm nay tập trung lớn cho việc xóa nhà tạm, nhà dột nát cho người nghèo, gia đình chính sách. Làm sao để bước vào đại hội nhiệm kỳ tới sẽ không còn hộ dân nào trên cả nước phải ở trong nhà tạm bợ.Thay mặt đoàn công tác, Phó thủ tướng thường trực gửi lời chúc tới tất cả bà con, những gia đình chính sách, khó khăn có một năm mới an khang - thịnh vượng với cái tết đủ đầy.Dịp này, Phó thủ tướng thường trực trao tặng 250 suất quà cho các hộ nghèo, cận nghèo, gia đình chính sách trên địa bàn TX.Điện Bàn.Ngoài ra, tỉnh Quảng Nam trao tặng 200 suất quà cho công nhân lao động có hoàn cảnh khó khăn.Cùng ngày, Phó thủ tướng thường trực cùng đoàn công tác đến thăm, tặng quà, chúc tết gia đình thương binh Hoàng Kim Đức (ở khối phố 3, P.Vĩnh Điện, TX.Điện Bàn) và thương binh Nguyễn Xuân Ngọc (ở khối phố 5, P.Vĩnh Điện). Đồng thời, viếng hương tại nhà Bà mẹ Việt Nam anh hùng Nguyễn Thị Thứ, Nhà lưu niệm Anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi ở TX.Điện Bàn.
Trong khoảng thời gian đó, những trẻ khác ùa chạy đi trốn, nấp đâu đó càng kín càng tốt. Khi đọc đến con số 100 thì trẻ mở mắt ra và bắt đầu đi tìm bạn, ai bị phát hiện đầu tiên là bị thua. Đếm đủ con số như thế, lâu lắm, có trẻ láu cá đọc tắt cho nhanh để khi mình mở mắt ra thì các bạn vẫn chưa kịp trốn. Câu đó như sau: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Thời nhỏ, tôi đã chơi trốn - tìm và nay con tôi cùng trẻ con hàng xóm cũng thế. Năm tháng đi qua, mãi hơn 60 năm sau, nhờ đọc Phan Khôi di cảo - bản thảo chưa đầy đủ (NXB Trí Thức - 2021) do các con của cha đẻ Tình già biên soạn, tôi mới biết chi tiết này: "Trẻ con ta có trò chơi đánh chắt. Dùng những que tre mà đánh, là đánh chắt que; dùng những hòn sỏi mà đánh, là đánh chắt chuyền. Đây không nói cách đánh như thế nào, chỉ nói khi đánh xong một bàn, đếm những que tre hay hòn sỏi đã chiếm được để định ăn thua, thì trẻ con ở Trung và ở Bắc đếm có khác nhau nhưng lại giống nhau ở một chỗ rất lạ. Trẻ con ở miền Trung đếm: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Trẻ con ở miền Bắc đếm: "Một chắt, hai choi, ba chòi, chín chủ, chẵn chục" (tr.216-217).Trò chơi này, sở dĩ gọi chắt/đánh chắt bởi bản thân chắt/hòn chắt có nghĩa là "hòn nhỏ nhỏ như viên đạn" (Đại Nam quấc âm tự vị, 1895), "Một trò chơi của trẻ con, một tay vừa nhặt vừa tung vừa hứng" (Việt Nam tự điển, 1931); hiện nay tên gọi phổ biến là "chuyền thẻ", có nơi còn gọi "đánh nẻ".Rõ ràng, cách đọc tắt trong trò chơi trốn - tìm đã có từ xưa lắm, ít ra đã có trước năm 1958 là năm ông Phan Khôi viết bài này. Ở đây, khi xét về chữ nghĩa ta thấy gì? Muốn thấy gì, trước hết cần phải tìm hiểu nghĩa của các từ đó."Một đôi" thì dễ hiểu rồi, không cần dài dòng gì thêm. "Hai đắn" thì "đắn" là gì? Tự bản thân từ này không có nghĩa, phải đi chung với từ khác, chẳng hạn Truyện Kiều có câu: "Đắn đo cân sắc cân tài/Ép cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ". Kể ra cái lối "mua người" ngày xưa cũng lạ, chẳng những cô ấy có nhan sắc mà còn phải biết "cầm kỳ thi họa đủ mùi ca ngâm" thì càng cao giá.Còn "ba thìn" thì sao? "Thìn" là từ Việt cổ có nghĩa là "sửa sang, răn, giữ", theo Đại Nam quấc âm tự vị (1895), chẳng hạn Thiên Nam ngữ lục có câu: "Thìn lòng tích đức tu nhân/Bụt trời đã biết, quỷ thần đã hay". Về tâm lý con người, không phải bây giờ mà hàng trăm năm trước, cụ Nguyễn Trãi đã nhìn ra:Dắng dỏi bên tai tiếng quản huyền,Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn.Xuân xanh chưa dễ hai phen lại,Thấy cảnh càng thêm tiếc thiếu niên."Nhẫn" nghĩa là đến, cho đến. Chí lý thật, có lúc nghe tiếng sáo, tiếng đàn (quản huyền) trong không gian, cảnh vật mà mình yêu thích ắt khó giữ lòng mà xao động, xao xuyến, rồi cảm thấy tiếc xuân xanh đã qua. Đã qua thời tuổi trẻ. Chỉ còn là cảm xúc bùi ngùi. Sực nghĩ, "Tiếng đưa hiu hắt bên lòng/Buồn ơi! Xa vắng, mênh mông là buồn" của Thế Lữ cũng là lúc nghe Tiếng sáo Thiên Thai nên khiến "Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn" là vậy.Rồi, "chín chăn" nghĩa là gì?Ta thử đặt giả thuyết từ "một đôi" là 2, "hai đắn" là 4, ắt "ba thìn" là 6, vậy "chín chăn" cũng nằm trong cách tính này? Không, "chín chăn" trong ngữ cảnh này chính là chẵn/chín chẵn, do cách phát âm nhanh nên đã lướt bỏ dấu ngã trở thành "chăn". Chẵn là trọn, đủ, không lẻ, không thừa, không thiếu, đủ cặp, không so le, còn có cách nói chẵn chòi, chẵn bon. "Chín chăn" xác định, quả quyết chính xác là 9. Suy luận này hợp lý bởi kết thúc câu này là "chẵn chục" tức là 10. Theo nhà ngôn ngữ học Lê Ngọc Trụ, "chục" là tiếng Việt chuyển gốc Hán-Việt: "Chục: số vật mười món, hoặc có hơn (tùy vùng) < thốc (sum họp, một bụi - giọng Quảng Đông: chục)". Ca dao có câu: Bảy với ba, anh kêu rằng một chụcTam tứ lục, anh tính cửu chươngBảy cộng ba đúng là 10, là chục. Cách gọi "chẵn chục" đến nay vẫn còn phổ biến, còn gọi chục trơn, chục chẵn. Dù biết chắc là vậy nhưng chắc gì chục là 10?Ta có thể kiểm chứng trong đời thường lẫn tác phẩm văn học, chẳng hạn, khi viết Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười, nhà văn Nguyễn Hiến Lê có kể khi đến "Tân An, một châu thành nằm ở ven Đồng Tháp", lúc đi chỗ ăn sáng: "Anh Bình nhất định lựa tiệm ở gần chợ vì anh vốn ưa cảnh náo nhiệt, thích nhìn người ta đi lại, mua bán. Anh mua một trái dưa hấu và một chục quít, ngạc nhiên lắm khi thấy cô hàng đếm cho anh mười hai trái. Anh cầm hai trái trả lại: "- Cô đưa thừa cho tôi. Tôi mua có một chục thôi mà". Cô hàng nghe giọng là lạ của anh, mỉm cười, đẩy hai trái quít về phía anh: "- Thầy mua một chục thì tôi đếm một chục đó". Anh Bình chẳng hiểu gì cả, tôi phải giảng: "- Ở miền này trái cây như quít, mận thì một chục là mười hai trái. Có tỉnh một chục mười bốn hay mười sáu kia". "- Lạ nhỉ! Một chục mười sáu trái. Thế thì có ông thánh hiểu".Chi tiết này đã phản ánh tính cách rộng rãi, hào phóng của người miền Nam. Anh Bình ngạc nhiên là phải bởi anh từ ngoài Bắc vào, không sinh sống nơi này.Với các phân tích, dẫn chứng vừa nêu, tóm lại, ta vẫn không hiểu rõ nghĩa các từ liên quan đến số đếm trong trò chơi của con trẻ ngày xưa. Không những thế, ta còn còn ngắc ngứ với bài đồng dao này: "Mồng một lưỡi trai/Mồng hai lá lúa/Mồng ba câu liêm/Mồng bốn lưỡi liềm/Mồng năm liềm giật/Mồng sáu thật trăng/Mười rằm trăng náu/Mười sáu trăng treo/Mười bảy sảy giường chiếu/Mười tám rám trấu/Mười chín đụn dịn/Hăm mươi giấc tốt/Hăm mốt nửa đêm…". Với câu "Mười chín đụn địn", có bản ghi "đụn dịn". Bài đồng dao này mô tả hình thù mặt trăng qua các ngày, đại khái, đêm 17 trăng lên vào lúc người ta "sảy giường chiếu" là chuẩn bị ngủ, đêm 18 trăng mọc là lúc lửa ủ trong bếp đã "rám trấu"... Thế, đêm 19 "đụn địn/đụn dịn" thì hiểu thế nào đây?Chịu. Từ "chịu" này, ta lặp lại một lần nữa khi nghe đến từ "đí địn". Trong tập sách Người Việt nói tiếng Việt (NXB TH TP.HCM - 2023), nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Thọ cho biết văn cảnh xuất hiện của từ này: "Chuyện rằng có một chị vợ cực đoảng. Một hôm anh chồng bắt được một con ba ba, giao cho vợ làm bếp rồi đi làm đồng, bụng chắc mẩm chiều về có mồi ngon sẽ rủ bạn lai rai vài xị đế. Chị vợ thả con ba ba vào nồi, bỏ thêm vào đó vài ngọn rau mùng tơi rồi bắc lên nấu trên bếp củi. Trong khi chị lúi húi vo gạo thì con ba ba thấy nước nóng lên, nó bèn bò ra khỏi nồi rồi đi mất. Chị vợ đoảng vo gạo xong, mở vung nồi canh xem thử. Chị ta lấy đũa khoắng, nhận ra rau mùng tơi vẫn chưa kịp chín, nhưng ba ba đâu thì chẳng thấy. Chị ta cứ bần thần ngẫm nghĩ hồi lâu, rồi đi đến kết luận: "Mùng tơi chưa chín, đí địn đã tan".Dám nói rằng, những từ vừa nêu ra chẳng ai có thể giải thích nổi nghĩa của nó. Riêng cách nói về số đếm trong trò chơi đánh chắt, ta còn thắc mắc vì sao ở miền Trung, từ "3/ba thìn" lại nhảy qua "9/chín chăn", cũng như ở miền Bắc từ "3/ba chòi" lại vọt đến "9/chín chủ"? Cách nói này hoàn toàn không ngẫu nhiên mà đã vận dụng, phổ biến trong tục ngữ, ca dao, thí dụ: "Thằng Bờm có cái quạt mo/Phú ông xin đổi ba bò, chín trâu", "Ba bể chín châu", "Ba bị chín quai mười hai con mắt"… Ông Phan Khôi thừa nhận: "Tôi nghĩ mãi mà không hiểu". Rồi ông nêu ý kiến: "Hoặc giả câu trẻ con nói đó có cái lý gì sâu kín về số học hay toán học mà mình không biết. Còn như bảo thứ đó trẻ con bạ đâu nói đấy, hơi đâu mà tìm hiểu cho mệt trí, thì tôi không dám" (SĐD, tr.217).Bạn cũng nghĩ thế chăng?Vâng, tôi cũng nghĩ thế. Và xét ra trong ngày xuân ngày tết, chúng ta cùng bàn về vài từ "bí hiểm" đâu phải không có ích khi cùng tìm về tiếng Việt.
Đoàn đã cho tôi tuổi trẻ tươi đẹp và ý nghĩa
Hãng AFP ngày 5.3 đưa tin thủ đô New Delhi của Ấn Độ vừa cam kết sẽ dọn sạch một trong những bãi rác lớn nhất thành phố vào năm tới, trong kế hoạch xóa bỏ các bãi rác xấu xí rải rác trên đường chân trời của thành phố này.Khoảng 32 triệu người sống ở khu vực Delhi, nơi có nhiều bãi rác cao tới 60 m và có thể nhìn thấy từ xa.Các vụ cháy bãi rác thường xuyên xảy ra trong mùa hè dài và khắc nghiệt của thủ đô khiến các đống rác thải khí độc vào các khu dân cư gần đó.Phát biểu với báo giới hôm 4.3, quan chức lãnh đạo môi trường New Delhi Manjinder Singh Sirsa cho hay lực lượng chức năng đang tiến hành xử lý và tiêu hủy rác thải tại một trong những bãi rác lớn nhất thành phố. Chưa rõ biện pháp cụ thể do ông đề cập.Ông cho biết rác thải tại bãi rác Bhalswa ở ngoại ô phía bắc thành phố "sẽ giảm xuống đến mức không còn nhìn thấy được từ xa" vào cuối năm nay. "Mục tiêu sau cùng của chúng tôi là đảm bảo không có núi rác mới nào được hình thành", ông nói thêm.Các khu dân cư địa phương xung quanh bãi rác Bhalswa là nơi sinh sống của hàng ngàn cư dân nghèo nhất ở New Delhi, chủ yếu là những người di cư từ vùng nông thôn đến để tìm kiếm việc làm.Ông Sirsa cho biết bãi rác Bhalswa sẽ được dọn sạch vào tháng 3 năm sau, sau đó sẽ tiến hành công tác khắc phục tương tự tại 2 bãi rác chính khác của New Delhi.Theo ước tính gần nhất được đưa ra vào năm 2023, New Delhi phải giải quyết hơn 11.000 tấn chất thải rắn hằng ngày. Các quan chức ước tính bãi rác Bhalswa chứa hơn 4 triệu tấn rác. Rác thải sinh hoạt chưa qua xử lý được đốt ở các bãi chôn lấp trong những tháng mùa hè nóng nực và việc thải ra lượng khí mê tan làm gia tăng ô nhiễm tại các trung tâm đô thị vốn đã ngập trong khói bụi của Ấn Độ.
