Nhận Cẩm nang tuyển sinh 2023 để thi đạt điểm cao và chọn ngành thông minh
Trong khoảng thời gian đó, những trẻ khác ùa chạy đi trốn, nấp đâu đó càng kín càng tốt. Khi đọc đến con số 100 thì trẻ mở mắt ra và bắt đầu đi tìm bạn, ai bị phát hiện đầu tiên là bị thua. Đếm đủ con số như thế, lâu lắm, có trẻ láu cá đọc tắt cho nhanh để khi mình mở mắt ra thì các bạn vẫn chưa kịp trốn. Câu đó như sau: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Thời nhỏ, tôi đã chơi trốn - tìm và nay con tôi cùng trẻ con hàng xóm cũng thế. Năm tháng đi qua, mãi hơn 60 năm sau, nhờ đọc Phan Khôi di cảo - bản thảo chưa đầy đủ (NXB Trí Thức - 2021) do các con của cha đẻ Tình già biên soạn, tôi mới biết chi tiết này: "Trẻ con ta có trò chơi đánh chắt. Dùng những que tre mà đánh, là đánh chắt que; dùng những hòn sỏi mà đánh, là đánh chắt chuyền. Đây không nói cách đánh như thế nào, chỉ nói khi đánh xong một bàn, đếm những que tre hay hòn sỏi đã chiếm được để định ăn thua, thì trẻ con ở Trung và ở Bắc đếm có khác nhau nhưng lại giống nhau ở một chỗ rất lạ. Trẻ con ở miền Trung đếm: "Một đôi, hai đắn, ba thìn, chín chăn, chẵn chục". Trẻ con ở miền Bắc đếm: "Một chắt, hai choi, ba chòi, chín chủ, chẵn chục" (tr.216-217).Trò chơi này, sở dĩ gọi chắt/đánh chắt bởi bản thân chắt/hòn chắt có nghĩa là "hòn nhỏ nhỏ như viên đạn" (Đại Nam quấc âm tự vị, 1895), "Một trò chơi của trẻ con, một tay vừa nhặt vừa tung vừa hứng" (Việt Nam tự điển, 1931); hiện nay tên gọi phổ biến là "chuyền thẻ", có nơi còn gọi "đánh nẻ".Rõ ràng, cách đọc tắt trong trò chơi trốn - tìm đã có từ xưa lắm, ít ra đã có trước năm 1958 là năm ông Phan Khôi viết bài này. Ở đây, khi xét về chữ nghĩa ta thấy gì? Muốn thấy gì, trước hết cần phải tìm hiểu nghĩa của các từ đó."Một đôi" thì dễ hiểu rồi, không cần dài dòng gì thêm. "Hai đắn" thì "đắn" là gì? Tự bản thân từ này không có nghĩa, phải đi chung với từ khác, chẳng hạn Truyện Kiều có câu: "Đắn đo cân sắc cân tài/Ép cung cầm nguyệt, thử bài quạt thơ". Kể ra cái lối "mua người" ngày xưa cũng lạ, chẳng những cô ấy có nhan sắc mà còn phải biết "cầm kỳ thi họa đủ mùi ca ngâm" thì càng cao giá.Còn "ba thìn" thì sao? "Thìn" là từ Việt cổ có nghĩa là "sửa sang, răn, giữ", theo Đại Nam quấc âm tự vị (1895), chẳng hạn Thiên Nam ngữ lục có câu: "Thìn lòng tích đức tu nhân/Bụt trời đã biết, quỷ thần đã hay". Về tâm lý con người, không phải bây giờ mà hàng trăm năm trước, cụ Nguyễn Trãi đã nhìn ra:Dắng dỏi bên tai tiếng quản huyền,Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn.Xuân xanh chưa dễ hai phen lại,Thấy cảnh càng thêm tiếc thiếu niên."Nhẫn" nghĩa là đến, cho đến. Chí lý thật, có lúc nghe tiếng sáo, tiếng đàn (quản huyền) trong không gian, cảnh vật mà mình yêu thích ắt khó giữ lòng mà xao động, xao xuyến, rồi cảm thấy tiếc xuân xanh đã qua. Đã qua thời tuổi trẻ. Chỉ còn là cảm xúc bùi ngùi. Sực nghĩ, "Tiếng đưa hiu hắt bên lòng/Buồn ơi! Xa vắng, mênh mông là buồn" của Thế Lữ cũng là lúc nghe Tiếng sáo Thiên Thai nên khiến "Lòng xuân nhẫn động ắt khôn thìn" là vậy.Rồi, "chín chăn" nghĩa là gì?Ta thử đặt giả thuyết từ "một đôi" là 2, "hai đắn" là 4, ắt "ba thìn" là 6, vậy "chín chăn" cũng nằm trong cách tính này? Không, "chín chăn" trong ngữ cảnh này chính là chẵn/chín chẵn, do cách phát âm nhanh nên đã lướt bỏ dấu ngã trở thành "chăn". Chẵn là trọn, đủ, không lẻ, không thừa, không thiếu, đủ cặp, không so le, còn có cách nói chẵn chòi, chẵn bon. "Chín chăn" xác định, quả quyết chính xác là 9. Suy luận này hợp lý bởi kết thúc câu này là "chẵn chục" tức là 10. Theo nhà ngôn ngữ học Lê Ngọc Trụ, "chục" là tiếng Việt chuyển gốc Hán-Việt: "Chục: số vật mười món, hoặc có hơn (tùy vùng) < thốc (sum họp, một bụi - giọng Quảng Đông: chục)". Ca dao có câu: Bảy với ba, anh kêu rằng một chụcTam tứ lục, anh tính cửu chươngBảy cộng ba đúng là 10, là chục. Cách gọi "chẵn chục" đến nay vẫn còn phổ biến, còn gọi chục trơn, chục chẵn. Dù biết chắc là vậy nhưng chắc gì chục là 10?Ta có thể kiểm chứng trong đời thường lẫn tác phẩm văn học, chẳng hạn, khi viết Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười, nhà văn Nguyễn Hiến Lê có kể khi đến "Tân An, một châu thành nằm ở ven Đồng Tháp", lúc đi chỗ ăn sáng: "Anh Bình nhất định lựa tiệm ở gần chợ vì anh vốn ưa cảnh náo nhiệt, thích nhìn người ta đi lại, mua bán. Anh mua một trái dưa hấu và một chục quít, ngạc nhiên lắm khi thấy cô hàng đếm cho anh mười hai trái. Anh cầm hai trái trả lại: "- Cô đưa thừa cho tôi. Tôi mua có một chục thôi mà". Cô hàng nghe giọng là lạ của anh, mỉm cười, đẩy hai trái quít về phía anh: "- Thầy mua một chục thì tôi đếm một chục đó". Anh Bình chẳng hiểu gì cả, tôi phải giảng: "- Ở miền này trái cây như quít, mận thì một chục là mười hai trái. Có tỉnh một chục mười bốn hay mười sáu kia". "- Lạ nhỉ! Một chục mười sáu trái. Thế thì có ông thánh hiểu".Chi tiết này đã phản ánh tính cách rộng rãi, hào phóng của người miền Nam. Anh Bình ngạc nhiên là phải bởi anh từ ngoài Bắc vào, không sinh sống nơi này.Với các phân tích, dẫn chứng vừa nêu, tóm lại, ta vẫn không hiểu rõ nghĩa các từ liên quan đến số đếm trong trò chơi của con trẻ ngày xưa. Không những thế, ta còn còn ngắc ngứ với bài đồng dao này: "Mồng một lưỡi trai/Mồng hai lá lúa/Mồng ba câu liêm/Mồng bốn lưỡi liềm/Mồng năm liềm giật/Mồng sáu thật trăng/Mười rằm trăng náu/Mười sáu trăng treo/Mười bảy sảy giường chiếu/Mười tám rám trấu/Mười chín đụn dịn/Hăm mươi giấc tốt/Hăm mốt nửa đêm…". Với câu "Mười chín đụn địn", có bản ghi "đụn dịn". Bài đồng dao này mô tả hình thù mặt trăng qua các ngày, đại khái, đêm 17 trăng lên vào lúc người ta "sảy giường chiếu" là chuẩn bị ngủ, đêm 18 trăng mọc là lúc lửa ủ trong bếp đã "rám trấu"... Thế, đêm 19 "đụn địn/đụn dịn" thì hiểu thế nào đây?Chịu. Từ "chịu" này, ta lặp lại một lần nữa khi nghe đến từ "đí địn". Trong tập sách Người Việt nói tiếng Việt (NXB TH TP.HCM - 2023), nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Thọ cho biết văn cảnh xuất hiện của từ này: "Chuyện rằng có một chị vợ cực đoảng. Một hôm anh chồng bắt được một con ba ba, giao cho vợ làm bếp rồi đi làm đồng, bụng chắc mẩm chiều về có mồi ngon sẽ rủ bạn lai rai vài xị đế. Chị vợ thả con ba ba vào nồi, bỏ thêm vào đó vài ngọn rau mùng tơi rồi bắc lên nấu trên bếp củi. Trong khi chị lúi húi vo gạo thì con ba ba thấy nước nóng lên, nó bèn bò ra khỏi nồi rồi đi mất. Chị vợ đoảng vo gạo xong, mở vung nồi canh xem thử. Chị ta lấy đũa khoắng, nhận ra rau mùng tơi vẫn chưa kịp chín, nhưng ba ba đâu thì chẳng thấy. Chị ta cứ bần thần ngẫm nghĩ hồi lâu, rồi đi đến kết luận: "Mùng tơi chưa chín, đí địn đã tan".Dám nói rằng, những từ vừa nêu ra chẳng ai có thể giải thích nổi nghĩa của nó. Riêng cách nói về số đếm trong trò chơi đánh chắt, ta còn thắc mắc vì sao ở miền Trung, từ "3/ba thìn" lại nhảy qua "9/chín chăn", cũng như ở miền Bắc từ "3/ba chòi" lại vọt đến "9/chín chủ"? Cách nói này hoàn toàn không ngẫu nhiên mà đã vận dụng, phổ biến trong tục ngữ, ca dao, thí dụ: "Thằng Bờm có cái quạt mo/Phú ông xin đổi ba bò, chín trâu", "Ba bể chín châu", "Ba bị chín quai mười hai con mắt"… Ông Phan Khôi thừa nhận: "Tôi nghĩ mãi mà không hiểu". Rồi ông nêu ý kiến: "Hoặc giả câu trẻ con nói đó có cái lý gì sâu kín về số học hay toán học mà mình không biết. Còn như bảo thứ đó trẻ con bạ đâu nói đấy, hơi đâu mà tìm hiểu cho mệt trí, thì tôi không dám" (SĐD, tr.217).Bạn cũng nghĩ thế chăng?Vâng, tôi cũng nghĩ thế. Và xét ra trong ngày xuân ngày tết, chúng ta cùng bàn về vài từ "bí hiểm" đâu phải không có ích khi cùng tìm về tiếng Việt.Nga nhất cử lưỡng tiện
VIDEO: Xe máy bất ngờ hút khách nửa đầu năm 2021: ‘Phút huy hoàng rồi chợt tắt’?
Gia cảnh khó khăn của thầy hiệu trưởng đột quỵ trong lễ khai giảng
Tờ The Guardian ngày 5.1 dẫn thông tin cập nhật của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh tật Mỹ (CDC) cho hay số ca mắc bệnh hô hấp cấp khiến người dân nhờ đến dịch vụ y tế chăm sóc đang ở mức cao. Dự báo số ca mắc Covid-19 sẽ tiếp tục tăng vào những tuần mùa đông sắp tới. Trong hai tuần kết thúc vào ngày 28.12.2024, tỷ lệ xét nghiệm dương tính đối với Covid-19 tăng lên 7,1% trên cả nước Mỹ. Cùng kỳ, tỷ lệ xét nghiệm dương tính với cúm tăng từ mức 12% lên mức 18,7%, trong đó phổ biến là cúm A (H1N1) pdm09 và cúm A (H3N2). Ngoài ra, tỷ lệ dương tính với virus hợp bào hô hấp (RSV) được coi là "rất cao" ở nhiều khu vực, đặc biệt là ở trẻ nhỏ. CDC nói thêm rằng trẻ em chiếm tỷ lệ cao nhất trong số những người đến khoa cấp cứu và nhập viện, trong khi tỷ lệ nhập viện đã tăng ở người lớn tuổi ở một số khu vực.Mặc dù tỷ lệ mắc các bệnh về đường hô hấp cấp tính cao khiến mọi người phải tìm đến dịch vụ chăm sóc sức khỏe, nhưng tỷ lệ tiêm chủng cho những bệnh này vẫn còn thấp. Theo CDC, tỷ lệ tiêm chủng Covid-19 và cúm đều thấp ở cả người lớn và trẻ em. Tương tự, tỷ lệ tiêm chủng cho RSV vẫn còn thấp ở người lớn.CDC khuyến cáo những người từ 6 tháng tuổi trở lên nên tiêm vắc xin cúm và vắc xin Covid-19 mùa 2024-2025. Cơ quan này cho biết thêm rằng việc tiêm chủng đặc biệt quan trọng đối với những người có nguy cơ mắc bệnh nghiêm trọng như người từ 65 tuổi trở lên, người mắc một số bệnh lý nhất định, người ở viện dưỡng lão và phụ nữ mang thai.Theo tờ The Hill, lo ngại về "bộ tứ bệnh dịch", gồm cúm mùa, Covid-19, RSV và norovirus, đang gia tăng tại Mỹ, khi các bệnh viện chứng kiến sự gia tăng lây lan virus bệnh hô hấp. Norovirus là virus đường ruột rất dễ lây nhiễm qua tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với người bị bệnh, gây nôn mửa và tiêu chảy nghiêm trọng.Ở Nam California, hầu hết các bệnh viện chưa từng chấm dứt lệnh đeo khẩu trang sau đại dịch Covid-19. Tuy nhiên hiện nay, quy định này được thắt chặt nhiều hơn. Các chuyên gia y tế dự báo về sự gia tăng các ca bệnh do mùa nghỉ lễ, với hàng triệu người Mỹ tụ tập tại các sân bay và gặp nhau tại các buổi họp mặt gia đình. Hiện tại, dự kiến sẽ có tình trạng lây lan hơn nữa khi hàng triệu người quay trở lại làm việc và trường học.
Đây là việc làm thường niên, có ý nghĩa thiết thực của Công đoàn Vietcombank Hải Dương nhân dịp Tết đến Xuân về, mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, thể hiện tinh thần tương thân tương ái và trách nhiệm với cộng đồng. Vietcombank hy vọng mỗi suất quà được trao tặng sẽ góp phần chia sẻ bớt khó khăn với người dân, mong muốn mỗi gia đình, mỗi người dân đều được đón Tết trong không khí đầm ấm, an vui.
Diễn viên 'Duyên nợ miền Tây' tiết lộ lý do 'ở ẩn' khi sang Mỹ định cư
"Tôi sẽ từ chức lãnh đạo đảng và từ chức thủ tướng sau khi đảng chọn ra nhà lãnh đạo tiếp theo thông qua một quá trình cạnh tranh toàn quốc mạnh mẽ. Đất nước này xứng đáng có một sự lựa chọn thực sự trong cuộc bầu cử tiếp theo", ông Trudeau nói.Quyết định từ chức của ông sẽ mở ra cuộc cạnh tranh trong đảng Tự do để chọn người kế nhiệm, đồng thời là ứng viên sẽ đối đầu với đảng Bảo thủ đối lập trong kỳ tổng tuyển cử năm nay.Ông Justin Trudeau là một trong những thủ tướng nổi tiếng nhất của Canada, đã được bầu vào năm 2015 với đa số phiếu bầu áp đảo của đảng Tự do tại Quốc hội. Là một trong những nhà lãnh đạo trẻ nhất của đất nước, ông Trudeau nhanh chóng trở thành hình mẫu cho các giá trị tiến bộ của Canada trên trường quốc tế. Tuy nhiên, tỷ lệ ủng hộ ông Trudeau đã giảm trong 2 năm qua, khi cử tri bất mãn trước tình hình giá nhà tăng vọt. Các cuộc thăm dò chỉ ra dù người kế nhiệm ông Trudeau trong đảng Tự do cầm quyền có là ai, đảng này cũng nhiều khả năng thất bại trước đảng Bảo thủ trong kỳ bầu cử sắp tới, do ông Pierre Poilievre dẫn đầu.Hiện nay, chính quyền của Thủ tướng Trudeau đang đối mặt với nhiều thách thức, kể cả nhân sự và việc triển khai chính sách. Gần đây, Phó thủ tướng kiêm Bộ trưởng Tài chính Canada Chrystia Freeland ngày 16.12 đột ngột từ chức chỉ vài giờ trước khi dự kiến trình bày báo cáo kinh tế mùa thu của Chính phủ. Bà Freeland nêu rõ nguyên nhân sâu xa của việc từ chức là do bất đồng quan điểm về định hướng phát triển đất nước.
